Fizyolojik Kalsiyum Metabolizması

Erişkinlerde insan vücudunda yaklaşık 1000 gr (1 kg) kalsiyum bulunmaktadır. Vücutta bulanan kalsiyumun %99’u kemiklerde depolanmış şekilde bulunurken, %1’inden azı (yaklaşık 10 gr) kemik dışında bulunmaktadır. Kemik dışı kalsiyum hücrelerin içinde ve hücrelerin dışında bulunur. Hücre içi ve hücre dışı alanda dolaşan kalsiyumun %50’si serbest (iyonize), herhangi bir maddeye bağlı olmayan, %40’ı proteinlere (%90’ı albümine bağlanır), %10’u fosfat, karbonat, sitrat, laktat, sülfat (tüm bunlar anyon denilen maddelerdendir) gibi maddelere bağlı olarak dolaşmaktadır. Fizyolojik olarak yukarıdaki sayılan fonksiyonları yerine getiren, aktif olan serbest (iyonize) formdur. Kan kalsiyumu parathormon ve D vitamini (vitD)’nin kemik, böbrek ve ince barsaklar üzerine etkisiyle normal sınırlar içinde tutulur,  normal kan (serum) total kalsiyumu 8,8-10,4 miligram/desilitre (mg/dl), serbest kan kalsiyumu 4,4-5,4 mg/dl aralığındadır. Kan serbest kalsiyum düzeyi düştüğünde paratiroid hücrelerindeki kalsiyuma duyarlı reseptörlerin (CaR) aktivitesi azalır (inaktive olur) ve paratiroid bezlerinden parathormon (PTH) salgısı artar. Kan serbest kalsiyum düzeyi arttığında ise kalsiyuma duyarlı reseptörlerin (CaR) aktivitesi artar ve paratiroid bezlerinden PTH salgısı azalır. Yani kan kalsiyumu paratiroid bezleri üzerine uyarıcı (kan kalsiyumunun düşmesi) veya baskılayıcı (kan kalsiyumunun yükselmesi) role sahiptir.  PTH böbrekteki parathormon reseptörleri  (PTHR) üzerine etki ederek; böbrekten süzülen sıvıdan hücre dışı alana kalsiyum geri emilimini, böbrekten süzülen sıvıya fosforun atılımını arttırır. Parathormon kemikten parathormon reseptörleri  (PTHR) yoluyla kemikten dakikalar, saatler  içinde kalsiyum ve fosfor salınımına neden olur. Ayrıca PTH böbrekte D vitamini metabolizmasında önemli rolü olan 1α-hidroksilaz aktivitesini uyarır. Bu enzim D vitamininin 25 hiroksi vitamin D3 formunun aktif formu olan 1,25 hidroksi vitamin D3 (1,25-OHvitD3) (kalsitriol)’e dönüştürülmesini arttırır. Kalsitriol (aktif D vitamini) vitamin D reseptörleri (VDR) aracılığı ile kalsiyum ve fosforun ince barsaktan emilimini, kemikten kalsiyum ve fosfor salınımını arttırır. Ayrıca böbrekte parathormonun kalsiyum emilimi ve fosfor salınımı üzerine etkisini arttırır (Şekil 1).  

Şekil 1: Kalsiyum metabolizması (Şekildeki kısaltma ve semboller:  

 Artma 

Azalma

(+): Arttırıcı etki, (-): Azaltıcı etki

Paratiroid Bezi Hastalıkları

Cerrahi ile ilgili paratiroid hastalıkları paratiroid bezlerinden fazla parathormon (PTH) salgılanması ile ilgili olan hiperparatiroididir. Paratiroid bezlerinin bir veya birden fazlasının herhangi bir neden olmaksızın büyüyerek fazla parathormon salgılanması ile ortaya çıkan tabloya primer hiperparatiroidi denir. Eğer paratiroid bezlerinin böbrek yetmezliği, D vitamini eksikliği gibi durumlarda kan kalsiyum seviyesini normal düzeylerde tutabilmek için uyarılması ile büyümesi ve fazla hormon salgılaması ile ilgili olan tabloya sekonder hiperparatiroidi denir. Eğer sekonder hiperparatiroidiye neden olan uyarı ortadan kalkmasına rağmen (böbrek yetmezliğinde böbrek nakli yapılması), sekonder hiperparatiroidi evresinde büyümüş (hiperplaziye olmuş) paratiroid bezleri tamamen kontrol dışı olarak kendisi çalışmaya başlarsa buna da tersiyer hiperparatiroidi denir.