TSH Ölçümü

Düzenli işleyen hipotalamus-hipofiz- tiroid ekseni varlığında serum TSH düzeyi tiroid fonksiyonunun en duyarlı göstergesidir. TSH ile serbest T4 arasında ters orantı vardır. Tiroid hormonu az üretildiğinde, tiroitte hormon üretimini arttırmak için TSH düzeyi artar. Tiroid hormonu fazla üretildiğinde, hormonlar hipofiz ön bölümünde TSH üretiminin azalmasına neden olur ve TSH düzeyi düşer. TSH ölçümü ile belirlenen değeri doğru yorumlamak için tiroid hormonları ile TSH etkileşiminin bilinmesi gerekir. Örneğin serbest T4 –fT4- düzeyindeki 2 kat değişim TSH düzeyinde 10-20 katlık değişime neden olur. Bu nedenle tiroid ile ilgili herhangi bir ilaç tedavisi almayanlarda tiroid fonksiyonunu ilk değerlendirmede TSH ölçümü serbest T4 –fT4- düzeyine göre daha duyarlıdır. Bununla birlikte özellikle hipotiroidi (tiroidin fonksiyonel olarak az çalışması veya normalden az tiroid hormon üretmesi) ve hipertiroidi (tiroidin fonksiyonel olarak fazla çalışması veya fazla tiroid hormon üretmesi) tedavisi sırasında TSH düzeyi her zaman tiroid fonksiyonunu tam yansıtmayabilir. Çünkü tedavi tiroid hormon düzeyini hızla değiştirebildiğinden TSH’nin serbest T4 –fT4- ile dengeye ulaşması zaman alabilir. Bu nedenle tedavideki ilaç dozunun değiştirilmesi sonrası TSH düzeyinin sabit hale gelmesi ortalama 4-6 hafta içinde olur.

Tiroid Hormon Ölçümleri

Tiroid hormonları –T3 ve T4- kanda % 99’dan fazlası proteinlere bağlı ve % 1’den azı serbest olarak bulunur. Esas aktif olan serbest olanlardır. Günümüzde hem kandaki toplam hormon düzeyleri hem de serbest hormon düzeyleri ölçülebilmektedir. 

Total T3 ve T4 Ölçümleri

Total hormon düzeyi; proteinlere bağlı büyük bölümü ve biyolojik olarak aktif olan çok küçük bölümün toplamını gösterir. Kan protein oranları ve bağlanma düzeyleri normal olan insanlarda total hormon ölçümü, tiroid fonksiyonu hakkında doğru ve yeterli bilgi verir. Kandaki tiroid hormonlarının (T3 ve T4- % 99’dan fazlası proteinlere bağlı olduğundan) kandaki bağlayıcı protein düzeylerinde çeşitli nedenlerle değişim olduğunda sonuç yanıltıcı olabilir. Bağlayıcı protein düzeyini bazı normal fizyolojik durumlar, bazı hastalıklarla ilgili patolojik durumlar ve ilaçlar ve bazı antikorlar etkileyebilir. Bu da total hormon düzeyini değiştirebilir. Bu nedenle günümüzde total T3 ve T4 düzeylerinin yanıltıcı sonuç verme olasılığı yüksek olduğundan, total hormon ölçümleri daha az yapılmaktadır.

Serbest T3 ve T4 Ölçümleri

Kandaki serbest hormon düzeyleri tiroid hormonlarının vücuttaki aktif formudur. Kandaki tiroid hormon bağlayan protein düzeyi değişimlerinden etkilenmez. Tiroid fonksiyonlarını göstermede daha değerli ölçüm yöntemleridir.

Serbest T3 (fT3) ve serbest T4 (fT4) düzeylerinden fT4  tiroid fonksiyonlarıı değerlendirmede daha doğru bilgi verir. T4’ün (fT4) tamamı tiroitte yapılmaktadır. T3’ün ise % 20’si tiroitte yapılmakta olup, % 80’lik bölümü kanda veya tiroid dışı dokularda T4’ten yapılır. Hipertioidide (tiroidin fonksiyonel olarak fazla hormon üretmesi) tiroitte T3 üretimi artabilir. Normal fonksiyon durumunu değerlendirirken serbest T4 düzeyi tiroid fonksiyonunu değerlendirmede yeterli olup, serbest T3 (fT3) düzeyi önemsizdir. Hipertiroidide (tiroidin fonksiyonel olarak fazla hormon üretmesi) kanda özellikle serbest T4 düzeyi normalse, artmış serbest T3 düzeyi anlamlı olabilir.

TABLO: TSH ve tiroid hormon düzeylerine göre tiroidin fonksiyonel durumlarının değerlendirilmesi

* (Tanıların Açıklamaları):

Ötiroidi: Tiroid fonksiyonunun normal olması

Klinik hipertiroidi: Artmış tiroid fonksiyonuna bağlı tiroid hormon üretiminin artmasıdır. Tanı için serbest T4 ve TSH ölçülmesi yeterli olup, serbest T3 ölçümüne gerek yoktur. Fakat ölçülürse serbest T3’te yüksek bulunur.

T3 tirotoksikozu: Hastada T4 düzeyi normal, TSH düzeyi düşüktür. Bu durumda bakılan serbest T3 düzeyi yüksek bulunursa bu durumda T3 toksikozundan bahsedilir. Bu durum özellikle iyot eksikliği olan bölgelerde, genelde yaşlı hastalarda görülür.

Subklinik hipertiroidi: TSH düzeyi düşük, serbest T4 ve serbest T3 düzeyi normal hastalar subklinik hipertiroidi olarak tanımlanır. Bu hastalarda klinik bulgular siliktir. Subklinik hipertirodi olgularının yılda % 1’inde klinik hipertiroidi gelişmektedir.

Santral hipertiroidi: Tiroid fonksiyonundaki artışın temel sebebi tiroide bağlı değildir. Beyinde hipofizden fazla TSH salgılanmasına bağlıdır. Salgılanan fazla TSH tiroid hücrelerini uyararak fazla hormon üretmesine sebep olur.

Hipotiroidi: Tiroidin yeterli fonksiyon yapmaması ve yeterli hormon üretmemesidir.

Subklinik hipotiroidi: TSH düzeyi yüksek, tiroid hormonu düzeyleri normal olduğundaki klinik durumdur. Zamanla bu hastalarda klinik hipotiroidi gelişebilir.

Santral hipotiroidi: Tiroidin yetersiz fonksiyonu kendinde değil, beyindeki hipofiz veya hipotalamus hastalıklarına bağlıdır. Tiroidin hormone üretmesi için hipofizden tiroidi uyaracak TSH salgısı yetersizdir.

Tiroid Otoantikorları

Vücuttaki bazı fizyopatolojik gelişmelere bağlı tiroid ile ilgili protein moleküllerine karşı akyuvarlar tarafından antikorlar (organizmanın kendi moleküllerine karşı ürettiği antikorlara otoantikor denir) üretilebilmektedir. Bu antikorlar da protein yapıdadır. Oluşan otoantikorlar tiroitte intihaba (inflamasyona), hücre hasarına, hücrelerin bazen kontrolsüz uyarılmasına yada baskılanmasına neden olabilir. Sonuçta bu otoantikorlara bağlı tiroit fonksiyonlarında değişimler ortaya çıkabilir. Serumda otoantikorların ölçülmesi tiroid fonksiyonları hakkında bilgi vermez. Tiroid fonksiyonlarının değerlendirilmesinde rutin olarak kullanılmazlar. Fakat tiroitteki bozukluğun nedeni konusunda yardımcı olabilir. Eğer klinik bulgular, biyokimyasl çalışmalar ve görüntüleme yöntemleri otoimmun bir hastalığı düşündürüyorsa, kandaki otoantikor düzeyleri tanı koydurucu olabilir.

Anti tiroid peroksidaz antikor (Anti TPO Antikor)

Bu tiroid peroksidaz enzimine karşı gelişen bir antikordur. Tiroid peroksidaz enzimi iyodun tiroglobuline bağlanmasına ve tiroid hormonlarının (T3 ve T4) üretilmesine aracılık eder. Anti TPO antikor otoimmun tiroid hastalığının duyarlı bir belirtecidir. Tiroid fonksiyon bozukluğu saptanan hastalarda otoimmun temeli araştırmak için ölçülmesi gereken antikordur. Graves hastalarının % 75’inde, Hashimoto hastalarının hemen tamamında kan düzeyi yüksektir. Bu antikorun kan düzeyi hastalığın şiddetiyle uyum gösterdiğinden, tiroitteki otimmun yanıtın düzeyinin objektif bulgusudur.

Anti Tiroglobulin Antikor (TgAb)

Folikül lümeninde bulunan büyük moleküllü protein olan ve üzerinde tiroid hormonlarının üretildiği tiroglobuline karşı oluşan otoantikorlardır. Kandaki TgAb düzeyi immun yanıtın şiddeti ile uyumlu değildir. Graves hastalığının yarısında, Hashimoto hastalarının önemli bir kısmında TgAb kan düzeyi yüksektir. Otoimmun tiroid hastalıklarında Anti TPO antikor ile birlikte bakılır.

TgAb en önemli kullanım alanı diferansiye tiroid kanseri takibindedir. Diferansiye tiroid kanseri tedavi sonrası belirli aralıklarla tiroglobulin düzeyi ile takip edilir. Tiroglobulin kan düzeyi, dolaşımdaki TgAb varlığından etkilenebilir. TgAb yüksekliğinde hastaların tiroglobulin düzeyi ile takip edilmesi güçleşir. Bu nedenle diferansiye tiroid kanserli hastaların takibinde tiroglobulin düzeyi ile antitiroglobulin antikor (TgAb) düzeyi birlikte ölçülüp, yorumlanmalıdır.

TSH Reseptör Antikorları

TSH tiroid folikül hücresi (tirosit) hücre zarında bulunan TSH reseptörüne bağlanarak tiroid fonksiyonlarını düzenler. TSH reseptörüne karşı oluşan antikorlardır. Bu antikorların 2 tipi vardır. Bunlardan birisi TSH reseptörünü uyarırken, diğeri reseptörü baskılayabilir. Graves hastalığının %80-90’ında uyarıcı antikorlar pozitifitir.

Tiroglobulin ve Kalsitonin Ölçümü

Tiroglobulin Ölçümü

Tiroglobulin normal tiroid hücreleri veya tiroid folikül hücresinden gelişen kanserli doku tarafından yapılabilmektedir. Normalde kandaki düzeyi çok düşüktür. Tiroid kanserli hastaların tedavileri sonrası tekrarlama (nüks) takibi açısından belirli aralıklarla bakılır. Tiroglobulin bakılırken aynı zamanda antitiroglobulin antikor (TgAb) bakılmalıdır.

Kalsitonin Ölçümü

Kalsitonin tirotteki parafoliküler C hücreleri veya C hücrelerinden gelişen medüller tiroid kanseri tarafından üretilmektedir. Özellikle medüller tiroid kanseri için duyarlı bir tümör belirtecidir. Bu hastalığın tanısında ve hastalığın takibinde kullanılmaktadır.